Door: Elma Blom
Pakkie-an is een verbastering van het Maleise bagian. Het betekent afdeling of deel, maar wij gebruiken het doorgaans om te zeggen dat we iets niet hoeven te doen. Zo is afval wegbrengen niet mijn pakkie-an. Maar hoe kan je moedertaal nou niet je pakkie-an zijn?
Toen Esther ongeveer 2,5 jaar oud was, werd ze gegrepen door de muziek van Taylor Swift. Al snel zong Esther de Engelstalige songs na. Het Engels beviel Esther goed en ze begon in haar dagelijks leven meer en meer Engels te gebruiken. “Een fase”, zei de consultatiebureauarts. Maar het werd een lange fase want Esthers Engels ontwikkelde zich verder via tablet, filmpjes en elke andere mogelijke bron in haar omgeving. Inmiddels zijn we een paar jaar verder en Esther spreekt liever Engels dan Nederlands, niet alleen thuis maar ook op school. Op school schrijft Esther onder het plaatje van een vuurtje bijvoorbeeld de letter C, want voor haar is het campfire. Haar voorkeur voor het Engels was niet opmerkelijk geweest in een meertalig gezin met Engels sprekende ouders. Maar Esthers ouders zijn Nederlandstalig. Onderling praten ze Nederlands. Ook praten ze Nederlands met de kinderen en lezen Nederlandstalige boekjes voor. Maar ook al is Nederlands Esthers moedertaal, het is niet haar pakkie-an.
In groep 1 ging het goed. De juf sprak zelf altijd Nederlands maar accepteerde Esthers voorkeur en de situatie op school was eigenlijk net als thuis. De juf in groep 2 was echter een andere mening toegedaan: bij haar in de klas mocht geen andere taal dan Nederlands gebruikt worden. Esther is vrolijk, ontwapenend en heeft een groot voorstellingsvermogen, maar de wereld is voor haar ook enigszins zwart-wit en regels zijn ook echte regels waarop geen uitzondering mogelijk is. Ze heeft, kortom, symptomen van Autisme Spectrum Stoornis. Na deze mededeling van de juf van groep 2, klapte Esther dicht. Haar leerprestaties stagneerden. Ze ging met buikpijn naar school en kwam aan het einde van de dag uitgeput thuis. Mogelijk werd ze zo moe omdat ze constant haar taalgebruik in de gaten moest houden en de Engelse woorden die in haar hoofd opkwamen, actief moest onderdrukken. De school wist eigenlijk niet goed wat te doen met Esther en dit schooljaar is ze van regulier naar speciaal onderwijs overgestapt.
We denken vaak over onze moedertaal als de taal die we het eerste leren, en het laatst vergeten. We nemen aan dat het de taal is die onze voorkeur heeft, waarin we denken, rekenen, de beste grappen kunnen vertellen en dromen. Voor Esther ligt dit mogelijk anders. Niet haar moedertaal maar het Engels, haar tweede taal, lijkt haar zelfgekozen safe haven. Ik denk dat we veel van Esther kunnen leren, want zij zet de wereld op z’n kop. Haar gedrag strookt niet met onze verwachtingen en niet met gangbare en alom geaccepteerde wetenschappelijke inzichten. Die theorie stelt dat kinderen taal in interactie leren. Maar misschien spreekt het Engels Esther aan omdat ze deze taal juist niet in interactie met andere mensen heeft geleerd, maar via eenzijdige communicatie.
Ik had heel graag geweten hoe het was gelopen als Esther Engels had mogen blijven gebruiken op school. Ook had ik graag meer over Esthers Engelse taalvaardigheid geweten. Het onderzoek door psychologen en logopedisten laat zien dat ze een normale intelligentie heeft. Haar ontwikkeling in het Nederlands lijkt echter niet optimaal te verlopen. Het Engels is niet getest. De gedachte hierachter is dat ze deze taal niet nodig heeft voor haar communicatieve redzaamheid. Maar mogelijk ligt dit voor Esther zelf anders. Wat Esther mij laat zien, is dat school en zorg niet altijd goed weten hoe om te gaan met meertaligheid. De focus is op Nederlands, maar Nederlands vertelt niet Esthers hele verhaal. Dit geldt voor Esther, in meerdere opzichten een bijzonder meisje, maar ook voor veel andere meertalige kinderen. Om dit punt te illustreren haal ik vaak een voorbeeld aan van de Amerikaanse professor Ofelia García die een 11-jarig Spaans-Engelstalig jongen citeert. Hij vertelde haar: “Spanish runs through my heart, but English rules my veins”. Zijn beide talen zijn voor deze jongen van levensbelang. Hij ziet dit in. Nu de wereld om hem heen nog.
De naam Esther is om privacyredenen gefingeerd.
Interview met Ofelia García: https://www.psychologytoday.com/us/blog/life-bilingual/201603/what-is-translanguaging
Elma Blom is hoogleraar Taalontwikkeling en Meertaligheid in Gezin en Onderwijs bij de Universiteit Utrecht. Ze doet onderzoek naar taalontwikkeling in uitdagende situaties en onderzoekt onder meer meertaligheid.