“Ik zie je zaterdag weer, ‘druže’!” Taalles op zaterdag

Andrej Palmen is afgestudeerd in de master Multilingualism aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor zijn scriptie en de Wetenschapswinkel Taal, Cultuur en Communicatie onderzocht hij de Servische scholen in Nederland. Een deel van de resultaten is gebruikt door de Stichting NOB (Nederlands Onderwijs in het Buitenland) omdat zij wilden weten hoe anderstalige scholen in Nederland functioneren.

“Je moet met je opa en oma in Servië kunnen praten,” klonk het vaak in mijn jeugd aan de keukentafel. Ik zat Servische boekjes te lezen en woordjes te schrijven, terwijl mijn vrienden buiten op straat aan het spelen waren. Natuurlijk vond ik dat niet altijd leuk, maar ik ben nu blij dat mijn  moeder tijd heeft gestoken in het thuis ‘lesgeven’. Zo groeide ik tweetalig op in een multi-etnisch gezin met een Nederlandse vader en een Servische moeder. Het heeft me gevormd en is me altijd blijven fascineren, daarom koos ik ook voor de master Multilingualism aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor mijn scriptie-onderzoek keerde ik terug naar de Servische gemeenschap en onderzocht de moeite die ouders moeten doen als ze hun kinderen een andere taal mee willen geven.

Aan de keukentafel of naar de zaterdagschool

Ik heb het Servisch vooral thuis van mijn moeder geleerd, maar ik begrijp heel goed dat niet alle ouders hiertoe in staat zijn. Een drukke planning en allerlei (buitenschoolse) activiteiten gooien soms roet in het eten. Bovendien kan het voor ouders een zware taak zijn om de eigen taal door te geven. Zeker wanneer je de enige in het gezin bent die dat kan. Hoeveel fijner is het als er meer kinderen en volwassenen zijn die dezelfde taal spreken en die je kind helpen om zich te ontwikkelen?  Vanuit die gedachte zijn er zaterdagscholen ontstaan.

Toen ik dat ontdekte, besloot ik mijn scriptie-onderzoek te richten op Servische zaterdagscholen in Nederland. Ik wilde meer weten over hun functioneren, maar vooral wat ouders doet besluiten hun kinderen naar deze scholen te sturen. Zelf merkte ik dat veel Nederlandse Serviërs in mijn omgeving hun moedertaal niet (meer) doorgaven aan hun kinderen. Dat is jammer, want de wetenschap heeft aangetoond dat meertaligheid een hoop voordelen met zich meebrengt. Dat maakte me extra nieuwsgierig: wie zijn die ouders die dat belang ook zien en welke voordelen vinden ze het belangrijkst?

De Servische zaterdagscholen van toen en nu

Aangezien de enige drie Servische scholen in Nederland in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht staan, zullen vrijwel alle ouders die hun kind elk weekend naar een Servische school brengen in de Randstad wonen. De scholen zijn te ver voor Servisch-Nederlandse families uit Groningen, Enschede of Maastricht. Begin jaren 70 was dit heel anders. Toen bestonden er tal van Joegoslavische scholen door het hele land. In de loop der tijd groeiden deze scholen zelfs uit tot volwaardige basis- en middelbare scholen. Naast taal stonden er ook vakken zoals rekenen, geschiedenis, biologie op het programma. Kinderen van ouders die besloten terug te keren naar ‘huis’ konden, weer terug in Joegoslavië, naadloos instromen op de scholen daar. Met het uiteenvallen van het land begin jaren 90 sloot een groot deel van de 23 scholen hun deuren.

De drie Servische scholen die Nederland nu nog rijk is, zijn bescheidener dan de Joegoslavische scholen van 30 jaar geleden en functioneren zonder subsidies. Ze werken op vrijwillige basis zonder steun van ‘bovenaf’. Dit wil niet zeggen dat ze niet professioneel te werk gaan. Door de inzet van enthousiaste leraren en ouders is al veel bereikt en zijn de talen veiliggesteld voor de volgende generatie.

Uit de interviews en enquêtes met personeel en ouders blijkt onder andere dat een permanente terugkeer naar Servië, anders dan voorheen, niet meer een doel is van de ouders. Daarom vindt men het niet erg dat er geen volledig vakkenpakket in het Servisch wordt aangeboden. De nadruk ligt op taal, maar men wil de kinderen ook bekend maken met de Servische cultuur en gewoonten. Vooral dit laatste aspect vinden veel ouders belangrijk. Natuurlijk is het fijn als de kinderen kunnen communiceren met hun Servische familie, maar nog belangrijker is het om te weten wie je bent en wat je achtergrond is. Daarom staat er ook Servische geschiedenis op het programma en worden er naast de les op zaterdag/zondag folklore en toneellessen georganiseerd.

Het belang van zaterdagscholen

Zaterdagscholen dragen enorm bij aan de ontwikkeling van een kind. Dat vinden niet alleen de ouders en scholen; het wordt ook ondersteund  door  onderzoek . Hieruit blijkt bijvoorbeeld het belang van de rol van meertaligheid in familieverhoudingen. Door het leren van de moedertaal van (een van) de ouders, kunnen kinderen met hun familie communiceren. Dit creëert een band, die anders mogelijk veel moeilijker tot stand zou zijn gekomen. Wrijvingen tussen ouders en kinderen kunnen ontstaan doordat de juiste taal simpelweg ontbreekt. Ook kan het voorkomen dat een kind zich niet helemaal thuis voelt in de familie. De afstand tussen grootouders, ooms, tantes, neven en nichten wordt groter wanneer taalkundige en culturele verschillen groter zijn. Zaterdagscholen kunnen in dat opzicht soms helpen bij het oplossen of voorkomen van dergelijke problemen, omdat ze ook een zekere opvoedende functie hebben en bepaalde cultuurspecifieke normen en waarden aanleren.

Daarnaast vervullen de scholen een belangrijke rol in de multiculturele samenleving. Ondanks de diversiteit van de klas op vele reguliere scholen, is er toch vaak weinig extra ruimte voor deze diversiteit. Het kan voor een kind met een multiculturele achtergrond dan moeilijk zijn deze eigen achtergrond te accepteren. Op zaterdagscholen wordt daar juist uitgebreid bij stilgestaan. Door te leren over de geschiedenis en cultuur van een bepaald land worden de kinderen zich ook meer bewust van hun eigen identiteit en durven deze te omarmen. Bovendien ontmoeten ze leeftijdsgenootjes met dezelfde achtergrond. Ze merken dus dat ze niet de enige zijn . Uit verschillende studies blijkt dat kinderen die hun eigen multi-etnische achtergrond koesteren, met een meer open blik naar de wereld kijken en beter gewapend zijn tegen discriminatie en racisme.

Kortom: kinderen die ook de thuistaal  spreken voelen zich thuis in hun diverse familie, accepteren hun achtergrond beter en omarmen onze multiculturele wereld. Zij zijn er -net als hun ouders- klaar voor om toekomstige generaties mee te nemen op een meertalig avontuur. Wie wil dat nou niet?

Meer weten over het onderzoek: www.rug.nl /society-business/science-shops/taal-cultuur-en-communicatie/kennisdossiers-tcc/Meertaligheid/anderstalige-weekendscholen-in-nederland