‘Je bent dus meertalig?’

– ‘Ja.’

‘Wat is je moedertaal, als ik het vragen mag?’

– ‘Kikongo.’
‘Hoe?’
– ‘Kikongo.’

‘Sorry, ik versta je niet.
– ‘Kikongo. Ik schrijf het wel even op.’

Een Bantoetaal

Zo begon mijn gesprek op het Drongo-festival met de 36-jarige Michael. Hij komt uit Angola en spreekt dus Kikongo. Ik had er nog nooit van gehoord, maar bij nader onderzoek kwam ik erachter dat het om een Bantoetaal ging.

Bantoetalen, er zijn er zo’n 250, behoren tot de Niger-Congotalen. Bantu betekent mensen of  volk. De talen worden gesproken in Centraal-Afrika, Zuid-Oost Afrika en Zuid-Afrika. Voorbeelden zijn het Zulu, het Swazi, het Swahili en dus ook het Kikongo. Het Kikongo wordt gesproken in de Democratische Republiek Congo, de Republiek Congo en Angola en heeft zo’n zeven miljoen sprekers. Naast deze Bantoetaal, spreekt Michael Nederlands en Portugees. Het verdere gesprek ging gelukkig een stuk minder moeizaam dan het begin. Niet in de laatste plaats doordat Michael inmiddels goed Nederlands spreekt.

De beginselen van het Nederlands

Michael kwam als kind naar Nederland. Hij ontvluchtte de langdurige burgeroorlog die Angola van 1975 tot 2002 teisterde. “Ik was vijftien toen ik in Nederland kwam. Dat was een gunstige leeftijd om het Nederlands te leren. Ik was leergierig en het leren van een nieuwe taal paste daar goed bij.” Michael volgde een cursus om de beginselen van het Nederlands onder de knie te krijgen en zijn kennis werd uitgebreid door het gebruik van de taal in het dagelijks leven. “Wat ik lastig vond, waren de grammaticale vormen.” Dat is niet zo vreemd, want het verschil tussen Bantoetalen en westerse talen is groot. Waar wij in Nederland bijvoorbeeld een meervoud maken door een uitgang, dus door iets te veranderen aan het eind van het woord (hond – honden), gebeurt dat in een Bantoetaal meestal door voorvoegsels. . In het Kikongo is muaná het woord voor kind en wordt het meervoud gevormd door het voorvoegsel mu- te vervangen door b-. Kinderen is dus bana.

Een paar kenmerken van het Kikongo

Naast de afwijkende manier van het maken van meervouden, zijn er nog veel meer verschillen met het Nederlands. Wie denkt dat Nederlands moeilijk is en een Afrikaanse taal simpel, heeft het helemaal mis. Zo is het Kikongo een toontaal. Dat houdt in dat de toonhoogte van de klanken van belang is voor de betekenis van een woord. Hetzelfde woord, maar op een andere toonhoogte uitgesproken, kan dus iets heel anders betekenen. Ook de grootste taal ter wereld, het Mandarijn is zo’n toontaal. Verder heeft het Kikongo een ingewikkeld systeem met verschillende klassen van naamwoorden, die je kunt herkennen aan het voorvoegsel. Er wordt onder andere onderscheid gemaakt tussen mensen, dieren en planten. Er zijn zeker 24 klassen met elk hun eigen voorvoegsel.

 Nog niet verleerd

Ondanks de moeilijkheden en de grote verschillen met zijn moedertaal, leerde Michael snel. Toen hij de taal goed genoeg kende, volgde hij een technische opleiding aan het mbo. Inmiddels werkt hij als onderhoudsmedewerker bij de NS.

Het Kikongo is hij nog niet verleerd. “Ik spreek het nog wel met vrienden en kennissen.” Zijn favoriete uitdrukking is olanda o lawu kanti ovuala, letterlijk vertaald is dat ongeveer je kunt een gek wel volgen, maar je moet voor jezelf gekleed zijn. “Je gebruikt het bijvoorbeeld als mensen het niet met elkaar eens zijn, maar ze wel met elkaar samen leven.” Een mooie favoriete uitdrukking voor iemand die zijn eigen taal bewaard heeft en toch helemaal geïntegreerd is in de Nederlandse samenleving.

Michael heeft ook kinderen, maar die leren het Kikongo niet. “Daar hebben ze weinig aan, er zijn niet veel mensen die het spreken.” Desalniettemin worden ze wel meertalig opgevoed. Ze leren Nederlands, maar ook Portugees en Engels.  “Dat hebben ze nodig,” zegt Michael, “het maakt je kennis breder en je kunt je ontplooien. Door meer talen te leren kun je andere mensen beter begrijpen. Elke taal heeft zijn gevoelens.”

Geschreven door: Lotte Wijbrands, studente Rijksuniversiteit Groningen